Ga verder naar de inhoud

Familiebeleid vormgeven samen met familie

Familieleden die niet de kans krijgen om in overleg te gaan met hulpverlening ervaren dat als een enorme rem op herstel voor hun naaste met een kwetsbaarheid, en als een rem op herstel voor zichzelf en het hele gezin. De Vlaamse en de federale overheid vragen organisaties in de sector van geestelijke gezondheid om in te zetten op familiebetrokken zorg. Organisaties richten zich vaak tot Similes met de vraag hoe deze cultuuromslag vorm kan krijgen. Op basis van adviestrajecten in diverse psychiatrische ziekenhuizen (2019-2021), werkten we een draaiboek familiebeleid uit.

De cultuuromslag die we beogen, is dat familie structureel deel uitmaakt van het organisatieDNA. Vandaag kan de ene familie zich optimaal ondersteund voelen door een individuele zorgverlener, terwijl familie zich op een andere afdeling buitengesloten voelt. Om te komen tot een organisatiebrede genereuze samenwerking met familie, van visie over processen tot communicatie, is een globale visie en aanpak nodig. We stellen een aantal hulpmiddelen ter beschikking om vaart en voortgang te brengen in de ontwikkeling van familiebeleid.

De basis: checklist familiebeleid

In de eerste plaats maakten we een checklist die een handige leidraad vormt bij het uitwerken of (tussentijds) evalueren van elke actie.

De checklist bestaat uit een 60-tal aandachtspunten, verdeeld over zes thema’s. Samen bieden ze een goed overzicht van vaak gestelde vragen en noden van families ten aanzien van het beleid van residentiële en ambulante diensten.

Deze zes thema’s vormen ook de basis van deze website: familie zien, vriendelijk bejegenen, informeren, ondersteunen, betrekken in het zorgtraject en betreken in de organisatie van de zorg.

Deze checklist kan op tal van momenten worden ingezet: bij intern overleg, bij de redactie van een visietekst, bij de evaluatie van communicatie-inspanningen, bij het uitwerken van vormingsbeleid voor medewerkers enzoverder.

Methodiek familiedraaiboek1

De zelfscan familiebeleid stimuleert zelfreflectie

Familiebeleid wordt maar echt familiepraktijk wanneer alle medewerkers overtuigd zijn van de meerwaarde van werken met familie. Het is een goed idee om iedere medewerker te laten nadenken over de huidige aanpak. Hoe werken we vandaag met familie? Wat doen we (niet) goed?

Op basis van de checklist ontwikkelden we een zelfscan die GGZ-organisaties zicht geeft op de mate waarin, en de manier waarop ze familie en naasten bij hun aanpak betrekken. Het is een methode voor zelfreflectie over beleid, processen en cultuur. Sterktes en zwaktes komen op de voorgrond. Wie de scan uitvoert binnen verschillende diensten of afdelingen, legt de basis voor kruisbestuiving van goede praktijken.

Rondetafels met familie vormen een boeiende toetssteen

Uit onze ervaring blijkt dat de resultaten van de zelfscan een goed beeld geven van de organisatiecultuur met betrekking tot familie. Toch strookt het zelfbeeld van een team niet altijd met de beleving van familie. Daarom begeleidt Similes ook rondetafelgesprekken met familieleden van patiënten die in opname of begeleiding zijn (geweest). In sommige gevallen vullen we deze gesprekken aan met een plaatsbezoek aan afdeling(en) en/of met getuigenissen van familie-ervaringsdeskundigen. Op die manier kunnen we hulpverlening een spiegel voorhouden. Hoe waarderen families de gang van zaken? Wat kan beter of anders? Wat mist familie?

Methodiek familiedraaiboek2
Door het traject met Similes aan te gaan slagen we erin de hele organisatie onder te dompelen in het perspectief van familieleden
Astrid Van Raemdonck, Therapeutisch Directeur PZ Sint-Lucia

“We weten uit ervaring dat het onder andere omwille van allerlei praktische redenen niet eenvoudig is om te peilen naar de visie van familie. Dankzij de samenwerking die we sinds het begin dit jaar hebben is het interne traject van onze werkgroep een diepgaander en breder gedragen verbetertraject geworden. De getuigenis van Joris raakte ons diep en gaf ons niet enkel inzicht en een duidelijk beeld van de ervaring die familieleden hebben met de hulpverlening, maar ook van de noden die ze hebben. De zelfscan heeft op alle afdelingen tot een diepgaande reflectie geleid over de manier waarop we met familie in interactie gaan. Elke medewerker kon dit door de bril van een familielid zien en ervaren. Intussen gaf Similes ook feedback over onze folder voor familie en de steekkaart voor collega’s die we ontwikkelden. Naast respect voor onze afgelegde weg kregen we ook nuttige en vernieuwende inzichten aangereikt. Deze samenwerking helpt ons om het familieperspectief een vaste plaats te geven binnen onze organisatie.”


- Marijke Blommaert, Stafmedewerker kwaliteit en studie en Astrid Van Raemdonck, Therapeutisch Directeur PZ Sint-Lucia, juli 2021

GGZ-organisaties leren van mekaar

De ervaring leert dat er in de meeste organisaties een of meerdere goede praktijken zijn. Een aantal van deze inspirerende praktijken worden gedeeld op deze website. Verder detecteerde Similes een aantal globale verbeterpunten. Anno 2021:

  • Is de houding van individuele medewerkers vaak nog erg bepalend.
  • Is er een gebrek aan uniformiteit van de manier en de momenten waarop familie betrokken wordt.
  • Is een gebrek aan de proactieve ondersteuning van familie. Wanneer familie een vraag stelt, wordt daar doorgaans wel op ingegaan. Maar niet alleen wie een vraag durft te stellen, mag worden bediend. Ook in moeilijke situaties, zoals bijvoorbeeld bij gedwongen opname, zijn open communicatielijnen erg belangrijk.
  • Is er een grote grijze zone rond mogelijkheden voor informatiedeling in lijn met de wetgeving op patiëntenrechten en beroepsgeheim.
  • Is het betrekken van (jonge) ‘kinderen van’ en zussen/broers een aandachtspunt.
  • Wordt te weinig ingezet op het (actief) doorverwijzen naar externe (familie)organisaties.
  • Is het betrekken van familie in de organisatie van de zorg overal een werkpunt.
  • Worden te weinig bruggetjes voorzien tussen de periode voor, tijdens en na opname. Of tussen patiënt, hulpverlening en familie. Post corona vergt het meer dan ooit aandacht om in te zetten op verbondenheid tussen alle partijen.
  • Ontbreekt doorgaans een eigen aanspreekpunt voor familie. Familie wil ook terecht kunnen bij de ombudsman/vrouw.

Similes brengt verbindingen tot stand tussen organisaties die aan de slag gaan met het draaiboek familie. Dat is een snelle en motiverende manier om verbeterpunten om te zetten in nieuwe beloftevolle praktijken.

Een draaiboek familiebeleid op maat van elke organisatie

Elke organisatie geeft visie en beleid op een eigen manier vorm. Het familiebeleid moet geïntegreerd worden in gangbare processen en procedures. Medewerkers en familie-ervaringsdeskundigen zijn graag een klankbord bij dit proces. Dit gebeurt op een constructieve manier. Zowel wat goed gaat als wat beter kan, krijgt aandacht. Zo ontstaat goesting en draagvlak om de familiepraktijk (verder) vorm te geven.

Draagvlak vergroten met training en vorming

In elk traject stellen we vast dat hulpverleners zelf met heel wat vragen zitten. Waarom bereiken we sommige families zo moeilijk? Hoe rijmen we communicatie met familie met het beroepsgeheim? Wat kunnen we leren van andere teams en van andere organisaties?

Similes biedt geen kant en klare oplossingen. We bundelen wel inzichten en inspiratie in workshops die een team kunnen helpen om een eigen positieve manier van omgaan met vragen van familie te ontwikkelen.

Wil je aan de slag met het draaiboek familiebeleid? Contacteer ons via de 'vraag aan'-knop bovenaan deze pagina.